Bezpieczne usuwanie kleszczy

Ważne: Najlepszą metodą zapobiegania chorobom odkleszczowym jest podejmowanie działań profilaktycznych mających na celu zapobieganie pokłuciom przez kleszcze. Zaleca się, aby po przebywaniu w zalesionych lub trawiastych obszarach, dokładnie obejrzeć ciało w celu wczesnego wykrycia tego zewnętrznego pasożyta.

Wstęp

Występujące powszechnie kleszcze twarde pod względem epidemiologicznym odgrywają kluczową rolę jako wektor i rezerwuar m.in. krętków Borrelia burgdorferi sensu lato (czynnika wywołującego u ludzi boreliozę z Lyme) czy wirusa kleszczowego zapalenia mózgu.

W przypadku gdy kleszcz jest zainfekowany, podczas żerowania może on przekazać patogen na żywiciela. Transmisja drobnoustrojów takich jak bakterie wywołujące boreliozę jest ściśle związana z czasem żerowania kleszcza. Dotychczas przeprowadzone badania dowodzą, że ryzyko przeniesienia infekcji wzrasta po 24 godzinach od momentu rozpoczęcia żerowania a po ponad 48 godzin wzrasta do 10% i aż do 70% w przypadku pozostawienia kleszcza w skórze powyżej 72 godzin. Na uwagę zasługuje fakt, że niektóre patogeny takie jak wirus kleszczowego zapalenia mózgu niestety przenoszone są do żywiciela niemal od razu po wkłuciu. W celu zapobiegania zakażeniom, kleszcza należy więc usuwać możliwie jak najszybciej, jednocześnie pamiętając by zachować ostrożność podczas czynności związanych z jego usuwaniem.

Czym usunąć kleszcza?

Według aktualnej wiedzy proste metody mechaniczne są najskuteczniejszym sposobem usuwania kleszczy. Usuwając kleszcza należy wybrać narzędzie umożliwiające jego odpowiednie uchwycenie (wokół aparatu gębowego a nie odwłoku), które nie spowoduje uszkodzenia czy zgniecenia kleszcza wywołując tym samym jego ślinienie czy zwrócenie treści pokarmowej do żywiciela. Najlepsze rezultaty daje zastosowanie pęsety z cienkimi tępo zakończonymi końcami. Przeprowadzone dotychczas badania eksperymentalne wykazały, iż prawidłowe użycie pęsety umożliwia usunięcie kleszcza w stanie nienaruszonym.

Na rynku dostępnych jest również wiele dedykowanych do usuwania kleszczy przyrządów posiadających specjalne wgłębienia (tzw. kleszczołapki, karty), czy pętelki (lassa) umożliwiające bezpieczne złapanie kleszcza jak najbliżej przy skórze. Coraz większą popularność zyskują również metody wykorzystujące technikę zamrażania kleszcza przed jego usunięciem, jednak brak wystarczających danych jednoznacznie oceniających skuteczność tej procedury.

Rys. 1. Prawidłowe usuwanie kleszcza z wykorzystaniem: a – kleszczołapek, b – lassa, c – karty.

Jak usunąć kleszcza?

Rys. 2. Usuwanie kleszcza.

Usuwanie kleszcza:

1. Wybierz odpowiednie narzędzie.
2. Chwyć kleszcza jak najbliżej skóry, tak by jego odwłok nie został zgnieciony. Zminimalizuje to ryzyko uwolnienia się jego potencjalnie niebezpiecznych płynów ustrojowych.
3. Usuń kleszcza powoli bez silnych szarpnięć pociągając go płynnym ruchem prosto do góry.
4. Po usunięciu kleszcza umyj i zdezynfekuj miejsce wkłucia.

W przypadku gdy część aparatu gębowego kleszcza oderwie się i nie będzie można jej usunąć należy zaczekać aż pozostawiony fragment skóra wydali samoistnie. Po usunięciu kleszcza może pozostać niewielkie, tkliwe zaczerwienienie będące reakcją skóry na podrażnienie. Najczęściej taki stan utrzymuje się przez kilka dni. Natomiast jeżeli w ciągu kilku dni lub tygodni po usunięciu kleszcza pojawią się charakterystyczne objawy miejscowe (rumień) lub ogólnoustrojowe takie jak objawy grypopodobne, należy zgłosić się wówczas do lekarza.

Rutynowa profilaktyka antybiotykowa po usunięciu kleszcza zazwyczaj nie jest wskazana, ale może być rozważona w indywidualnych przypadkach uzależnionych od stanu zdrowia pacjenta.

Czego nie robić!

Oprócz rekomendowanych metod umożliwiających bezpieczne usunięcie kleszczy z powłok ciała spotkać można również wiele praktyk, które są nieskuteczne, potencjalne niebezpieczne i zwiększają ryzyko zakażenia.

Usuwając kleszcze NIE WOLNO:

• Używać ostrych przedmiotów (szczypiec czy igieł),
• Pokrywać kleszcza wszelakimi substancjami (wazeliną, masłem, benzyną, lakierem do paznokci),
• Przypalać kleszcza zapałką,
• Wycinać go z fragmentem skóry,
• Wykonywać szarpiących i skręcających ruchów podczas usuwania.

Wyniki badań realizowanych w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025 w Instytucie Medycyny Wsi im. W. Chodźki w Lublinie

W ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia w ciągu trzech lat (2022-2024) otrzymano łącznie 2320 kleszczy usuniętych ze skóry osób pokłutych. Materiał został dostarczony przez uczestników projektu wraz z ankietą dotyczącą okoliczności pokłucia oraz sposobu usunięcia kleszcza.

Wyniki

Badanie ankietowe wykazało, że prawie połowa uczestników deklarowała usunięcie kleszcza w czasie krótszym niż 12 godzin, zaś 19,1% podało, że kleszcz został usunięty w czasie nie przekraczającym 24 godzin. Natomiast w 22,1% przypadków respondenci nie potrafili dokładnie oszacować czasu żerowania kleszcza co najprawdopodobniej związane jest z ich trudnym wykryciem w początkowych fazach żerowania. Szczegółowe dane umieszczono w Tabeli 1.

Tabela 1. Dane dotyczące czasu żerowania kleszcza u osób pokłutych.

Największa liczba uczestników wskazała jako osobę pomagającą w usunięciu kleszcza członka rodziny (43,5%), bądź usunęła go samodzielnie (30,3%), natomiast z pomocy pracownika opieki zdrowia skorzystało 22,2 % ankietowanych. W pozostałych 4 % przypadków nie wskazano konkretnie osoby, która dokonała usunięcia kleszcza.

Najczęściej uczestnicy usuwali kleszcza przy pomocy pęsety (46,8%) lub specjalnego przyrządu (27,3%), 20,4% zdecydowało się usunąć kleszcze za pomocą palców dłoni. Natomiast 5,5% uczestników projektu nie było w stanie określić z jakiego rodzaju przyrządu skorzystano bądź nie podało danych w ankiecie. Szczegółowe dane dotyczące sposobu usunięcia kleszcza przez poszczególne osoby zawarte zostały poniżej w Tabeli 2.

Na uwagę zasługuje fakt, iż wykorzystywano również metody niezalecane w procedurze bezpiecznego usuwania tych pajęczaków. W 20 przypadkach do usunięcia kleszcza wykorzystano igłę, która stwarza duże ryzyko uszkodzenia kleszcza. Natomiast w 473 przypadkach usunięto kleszcza za pomocą palców.

Świadczy to o konieczności podejmowania działań edukacyjnych mających na celu podniesienie poziomu świadomości jak w bezpieczny sposób postępować w przypadku pokłucia przez kleszcze
i jak się przed nim efektywnie ustrzec. Rozpowszechnienie wiedzy w tym zakresie jest istotnie, gdyż może znacząco wpłynąć na skuteczność stosowanych metod usuwania kleszczy.

Autor: mgr Magdalena Matczuk

Literatura

1. Coleman Nikki, Coleman Stephen; Methods of tick removal: A systematic review of the literature.
2. Jeremy Graya, Gerold Stanekb, Michael Kundic, Elena Kocianovad; Dimensions of engorging Ixodes ricinus as a measure of feeding duration.
3. G. Duscher & R. Peschke & A. Tichy; Mechanical tools for the removal of Ixodes ricinus female ticks—differences of instruments and pulling or twisting?, 
4. Stein, R. de Boer;  Risk of Infection with Borrelia burgdorferi sense lato for a Host in Relation to the Duration of Nymphal Ixodes ricinus Feeding and the Method of Tick Removal.
5. Matthew Gammons, M.D., And Gohar Salam, M.D., D.O.; Tick Removal
6. Véronique Huygelen, Vere Borra, Emmy De Buck, Philippe Vandekerckhove; Effective methods for tick removal: A systematic review.